Kamulaştırma uygulaması ülkemizde yaygın olarak başvurulan bir yöntemdir. İdare kamu yararının gerektirdiği durumlarda çeşitli yöntemlerle kamulaştırma işlemi yapma yetkisine sahiptir. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu kamulaştırma aşamalarında yapılacak işlemleri düzenlemektedir.

Anayasa Mahkemesinin İptal Kararına Konu Olan Ek Madde 1

Kamulaştırma Kanunu Ek Madde 1; “Uygulama imar planlarında umumi hizmetlere ve resmî kurumlara ayrılmak suretiyle mülkiyet hakkının özüne dokunacak şekilde tasarrufu hukuken kısıtlanan taşınmazlar hakkında, uygulama imar planlarının yürürlüğe girmesinden itibaren beş yıllık süre içerisinde imar programları veya imar uygulamaları yapılır ve bütçe imkânları dâhilinde bu taşınmazlar ilgili idarelerce kamulaştırılır veya her hâlde mülkiyet hakkını kullanmasına engel teşkil edecek kısıtlılığı kaldıracak şekilde imar planı değişikliği yapılır/yaptırılır. (İptal cümle: Anayasa Mahkemesinin 20/12/2018 tarihli ve E.: 2016/181 K.: 2018/111 sayılı Kararı ile) (Ek cümle:16/11/2022-7421/3 md.) Bu süre içinde belirtilen işlemlerin yapılmaması halinde taşınmazların malikleri tarafından mülkiyet hakkından kaynaklı bedele ilişkin açılacak davalar, adli yargıda görülür” hükmünü içermektedir.

Anayasa Mahkemesi’nin 2024/135E., 2025/20K., 16/01/2025 karar sayılı kararına konu olan olayda, bir mahkeme yukarıda yer verilen maddede yer alan “Bu süre içinde belirtilen işlemlerin yapılmaması halinde taşınmazların malikleri tarafından mülkiyet hakkından kaynaklı bedele ilişkin açılacak davalar, adli yargıda görülür” cümlesinin Anayasa’ya aykırılığını iddia etmiştir. Mahkemenin gerekçesinde bu cümlede yer alan düzenlemenin temelde bir idari işlem olduğu gerekçesine yer verilerek mülkiyet hakkından kaynaklı davaların adli yargıda değil idari yargıda görülmesi gerektiği ileri sürülmüştür.

Madde Metninin Anlamı

Madde metni, idarenin taşınmazlara çeşitli gerekçelerle hukuki el atmasını düzenlemektedir. Örneğin belediyeler imar planlarında bir alanı ya da taşınmazı okul ya da benzeri bir amaçla kullanmak istediğinde ilgili taşınmaz üzerine hemen yapılaşmaya gitmese dahi hukuken el atabilmektedir. Mülkiyet hakkının sınırlanmasını doğuran bu tür durumlar için Kanun belirli bir sürede kamulaştırma işleminin tamamlanmasını öngörmektedir. Ancak çoğu durumda bu süreler içerisinde idarenin kamulaştırma işlemlerini tamamlamadığı ve malikin taşınmaz üzerine uzun yıllar işlem yapamaması durumu ile karşı karıya kalınmaktadır. Anayasa Mahkemesi de kararında bu durumu değerlendirmiştir.

Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı

Anayasa Mahkemesi verdiği kararında ilgili cümlenin dava açma külfetinin mülkiyet hakkı sınırlanan malike vermesini aşırı bir yük olarak değerlendirmiştir. Ayrıca Anayasa Mahkemesi, hukuki el atma olsa dahi kamulaştırma bedelinin peşin ödenmesi gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Aksi halde mülkiyet hakkı elinden alınan malikin gerçek zararının tazmin edilemeyeceğini vurgulamıştır.

Anayasa Mahkemesi kararında;

“…Bu bakımdan yalnızca mahkemelerce kamulaştırmasız el atma sebebiyle bedele hükmedilmesi değil hükmedilecek bedelin bir an evvel hak sahiplerine ödenmesi de hukuka aykırı durumun ortadan kaldırılmasının bir gereğidir…”

“…İtiraz konusu kuralda ise kamulaştırma işlemlerine ilişkin olağan hukuki süreç tersine çevrilerek dava açma külfeti taşınmazına kamulaştırmasız el atılan malike yüklenmektedir…”

“…Ayrıca mahkeme kararlarıyla hükmedilen taşınmazın gerçek karşılığının peşin ödenmesi şartının yerine getirilmesi sağlanmadan taşınmaz malikine ait tapu kaydının iptali ile davalı idare adına tesciline karar verilmesi hâlinde gerçek anlamda bir telafiden veya tasfiyeden bahsedilmesi mümkün olmayacaktır…”

Gerekçelerine yer verildiği görülmektedir. Ancak Mahkeme kararında davanın idari yargı yerinde görülmesi gerekliliğine ilişkin bir değerlendirme yapmamış, bu konudaki düzenlemeyi kanun koyucunun iradesine bırakmıştır.

Anayasa Mahkemesi iptal kararının 9 ay sonra yürürlüğe girmesinde hükmetmiştir. Bu bakımdan kanun koyucunun bu süre içerisinde bir düzenleme yapması beklenmektedir.