Uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlardan birisi de idarelerin kendilerinden talep edilen bilgi ve belgeleri talep eden taraflara vermekte çıkardıkları güçlüktür. Gerek disiplin soruşturması gerekse de disiplin soruşturması dışında kalan kimi durumlarda idarelerin istenilen bilgi ve evrakları verme konusunda direndikleri görülmektedir. Hatta kimi durumlarda mahkemelerin ara kararına rağmen idarelerin bilgi ve belge vermekten imtina etmektedirler. Ancak özel Kanunlardaki düzenlemeler hariç olmak üzere, idarelerin bilgi ve belge taleplerini hangi durumlarda sınırlandırılabileceği Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda düzenlenmiştir.

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu Kapsamında Sınırlar

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nda bilgi edinme hakkının sınırları; yargı denetimi dışında kalan işlemler, devlet sırrına ilişkin bilgi ve belgeler, ülkenin ekonomik çıkarına ilişkin bilgi ve belgeler, istihbarata ilişkin bilgi veya belgeler, idari ve idari soruşturmaya ilişkin belgelerden yalnızca Kanunda sayılan haller, özel hayatın gizliliği, haberleşmenin gizliliği, ticari sır, fikir ve sanat eserleri kenar başlıkları altında düzenlenmiştir.

İdari Soruşturmaya İlişkin Sınırlar

Bunlardan idari soruşturmaya ilişkin sınırlar; kişilerin özel hayatına açıkça haksız müdahale sonucunu doğuracak, kişilerin veya soruşturmayı yürüten görevlilerin hayatını ya da güvenliğini tehlikeye sokacak, soruşturmanın güvenliğini tehlikeye düşürecek durumlar olarak düzenlenmiştir. Yani disiplin soruşturmasında dahi ancak bu durumların varlığı halinde bilgi ve belge talebi reddedilebilecektir.

Adli Soruşturmaya İlişkin Sınırlar

Ali soruşturmaya ilişkin sınırlar ise; suç işlenmesine yol açacak, suçların önlenmesi ve soruşturulması ya da suçluların kanunî yollarla yakalanıp kovuşturulmasını tehlikeye düşürecek, yargılama görevinin gereğince yerine getirilmesini engelleyecek, hakkında dava açılmış bir kişinin adil yargılanma hakkını ihlâl edecek durumlar olarak belirlenmektedir. Bir adli soruşturmada ancak bu hallerin varlığında idarenin bilgi ve belge taleplerini reddetmesi mümkündür.

İdari Yargılama Usulü Kanununda Getirilen Sınırlamalar

Uygulamada kimi durumlarda idarelerin, mahkeme aracılığıyla talep edilen bilgi ve belgeleri de göndermekten imtina ettikleri görülmektedir. İdari Yargılama Usulü Kanunu m. 20’de mahkemelerin her türlü bilgi ve belgeyi isteme haklarının bulundukları düzenlenmektedir. Ancak m. 20/3; “Ancak, istenen bilgi ve belgeler Devletin güvenliğine veya yüksek menfaatlerine veya Devletin güvenliği ve yüksek menfaatleriyle birlikte yabancı devletlere de ilişkin ise, Cumhurbaşkanı ya da ilgili Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan, gerekçesini bildirmek suretiyle, söz konusu bilgi ve belgeleri vermeyebilir” hükmü ile bu hallerin varlığında gerekçesi belirtilerek bu belgelerin verilmeyebileceği düzenlenmektedir. Bu kısıtlar hariç mahkemelerin talep ettiği bilgi ve belgelerin mahkemeye verilmesi zorunludur.

Danıştay İçtihatlarında Bilgi Edinme Hakkı

Danıştay içtihatlarında bilgi edinme hakkının Anayasa m. 36 ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin adil yargılanma hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine hükmedilmektedir.

Danıştay bir kararında; “…Uyuşmazlıkta, davacının vekili tarafından talep edilen bilgilerin ceza yargılaması kapsamında savunma hakkına ilişkin olarak davacı lehine delil toplama maksadıyla talep edildiği görülmektedir. Dava konusu işlemde Yönetmeliğin 22. maddesinin 3. fıkrası gerekçe gösterilerek talep reddedilmiş ise de; Yönetmeliğin 22. maddesinin 1. fıkrasında “ilgili kişinin izni olmadan” ibaresi yer almakta olup, ilgili kişinin kendisiyle ilgili olarak istediği bilgilerin verilmesinde herhangi bir kısıtlamanın olmadığı, davacı başvurusunun da kendi arama kaydına ilişkin olduğu ve bir hakkın kullanılmasına ilişkin olarak istenildiği görüldüğünden başvuruya konu bilgi ve belgelerin verilmesine Yönetmeliğin 22. maddesinin 3. fıkrasının engel olmayacağı açıktır. Bu nedenle, dava konusu işlemde gerek Yönetmeliğe aykırı olması, gerekse yargının kurucu unsurlarından olan bağımsız savunmanın yapılabilmesini ve bu anlamda adil yargılanma hakkının gerçekleştirilebilmesini engellemesi nedeniyle hukuka uygunluk görülmemiştir…” gerekçesiyle talep edilen bilgi ve belgelerin verilmemesini savunma hakkının kısıtlanması ve adil yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendirmiştir (Danıştay 10. Daire Başkanlığı, 09/12/2021T., 2016/775 E.,  2021/6112 K.).

Sonuç olarak; ilgili mevzuat kapsamında getirilen sınırlamalar dışında bilgi ve belge taleplerinin idareler tarafından karşılanması gerekmektedir. Bu taleplerin karşılanmaması durumunda süresi içerisinde idare mahkemelerinde dava açmak mümkündür.