657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 7.bölümünde disiplin işlemlerine yer verilmiştir. Disiplin cezası, ceza kavramı ile ifade edilmekteyse de, ceza hukukunda yer alan ceza kavramından pek çok yönden farklılaşmaktadır. Disiplin cezasının ceza hukuku ile kesiştiği yerler olmakla birlikte disiplin cezası, temelde, farklı bir hukuki rejime tabidir. Öncelikle disiplin cezasının amacı kişiyi hürriyetinden yoksun bırakmak değil kamu hizmetlerinin gereği gibi yürütülmesini sağlamaktır. Bu nedenle her ne kadar kanunda ceza olarak nitelendirilmişse de ceza hukuku rejimine tabi olan bir suçun karşılığı olarak ceza değildir.
Devlet Memurları Kanununa Göre Disiplin Cezası Türleri Nelerdir?
Devlet Memurları Kanununda yer verilen disiplin cezaları; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarmadır. Kanunun 125.maddesinde disiplin cezası gerektiren fiiller sayılmıştır. Uygulamada bu fiillerin doğru tespiti ve disiplin cezası karşılığı yönünden uyuşmazlıklar yaşanmaktadır.
Uyarma Cezası Gerektiren Fiil ve Haller Nelerdir?
Kanunda bu haller; verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kayıtsızlık göstermek veya düzensiz davranmak; özürsüz veya izinsiz olarak göreve geç gelmek, erken ayrılmak, görev mahallini terketmek; kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek; usulsüz müracaat veya şikayette bulunmak; devlet memuru vakarına yakışmayan tutum ve davranışta bulunmak; görevine veya iş sahiplerine karşı kayıtsızlık göstermek veya ilgisiz kalmak; belirlenen kılık ve kıyafet hükümlerine aykırı davranmak; görevin işbirliği içinde yapılması ilkesine aykırı davranışlarda bulunmak şeklinde sayılmıştır.
Kınama Cezası Gerektiren Fiil ve Haller Nelerdir?
Kanunda bu haller verilen emir ve görevlerin tam ve zamanında yapılmasında, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasların yerine getirilmesinde, görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçlerin korunması, kullanılması ve bakımında kusurlu davranmak; eşlerinin, reşit olmayan veya mahcur olan çocuklarının kazanç getiren sürekli faaliyetlerini belirlenen sürede kurumuna bildirmemek; görev sırasında amire hal ve hareketi ile saygısız davranmak; hizmet dışında Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunmak; devlete ait resmi araç, gereç ve benzeri eşyayı özel işlerinde kullanmak; devlete ait resmî belge, araç, gereç ve benzeri eşyayı kaybetmek; iş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak; iş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareketle sataşmak; görev mahallinde genel ahlak ve edep dışı davranışlarda bulunmak ve bu tür yazı yazmak, işaret, resim ve benzeri şekiller çizmek ve yapmak; verilen emirlere itiraz etmek; borçlarını kasten ödemeyerek hakkında yasal yollara başvurulmasına neden olmak; kurumların huzur, sükün ve çalışma düzenini bozmak; yetkili olmadığı halde basına, haber ajanslarına veya radyo ve televizyon kurumlarına bilgi veya demeç verme şeklinde sayılmıştır.
Aylıktan Kesme Cezasını Gerektiren Fiil ve Haller Nelerdir?
Kanunda bu haller; kasıtlı olarak; verilen emir ve görevleri tam ve zamanında yapmamak, görev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esasları yerine getirmemek, görevle ilgili resmi belge, araç ve gereçleri korumamak, bakımını yapmamak, hor kullanmak; özürsüz olarak bir veya iki gün göreve gelmemek; devlete ait resmi belge, araç, gereç ve benzerlerini özel menfaat sağlamak için kullanmak; görevle ilgili konularda yükümlü olduğu kişilere yalan ve yanlış beyanda bulunmak; görev sırasında amirine sözle saygısızlık etmek; görev yeri sınırları içerisinde her hangi bir yerin toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz olarak kullanılmasına yardımcı olmak; hizmet içinde Devlet memurunun itibar ve güven duygusunu sarsacak nitelikte davranışlarda bulunma şeklinde sayılmıştır.
Aylıktan kesme memurun brüt aylığının 1/30 ila 1/8 arasında kesinti yapılması anlamına gelmektedir.
Kademe İlerlemesinin Durdurulması Cezasını Gerektiren Fiil ve Haller Nelerdir?
Kanunda bu haller; göreve sarhoş gelmek, görev yerinde alkollü içki içmek; özürsüz ve kesintisiz 3 – 9 gün göreve gelmemek; görevi ile ilgili olarak her ne şekilde olursa olsun çıkar sağlamak; amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak; görev yeri sınırları içinde herhangi bir yeri toplantı, tören ve benzeri amaçlarla izinsiz kullanmak veya kullandırmak; gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlemek; ticaret yapmak veya Devlet memurlarına yasaklanan diğer kazanç getirici faaliyetlerde bulunmak; görevin yerine getirilmesinde dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı yapmak, kişilerin yarar veya zararını hedef tutan davranışlarda bulunmak; belirlenen durum ve sürelerde mal bildiriminde bulunmamak; açıklanması yasaklanan bilgileri açıklamak; amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakarette bulunmak veya bunları tehdit etmek; diplomatik statüsünden yararlanmak suretiyle yurt dışında, haklı bir sebep göstermeksizin ödeme kabiliyetinin üstünde borçlanmak ve borçlarını ödemedeki tutum ve davranışlarıyla Devlet itibarını zedelemek veya zorunlu bir sebebe dayanmaksızın borcunu ödemeden yurda dönmek; verilen görev ve emirleri kasten yapmamak; herhangi bir siyasi parti yararına veya zararına fiilen faaliyette bulunmak şeklinde sayılmıştır.
Devlet Memurluğundan Çıkarma Cezasını Gerektiren Fiil ve Haller Nelerdir?
Kanunda bu fiili ve haller; ideolojik veya siyasi amaçlarla kurumların huzur, sükün ve çalışma düzenini bozmak, boykot, işgal, kamu hizmetlerinin yürütülmesini engelleme, işi yavaşlatma ve grev gibi eylemlere katılmak veya bu amaçlarla toplu olarak göreve gelmemek, bunları tahrik ve teşvik etmek veya yardımda bulunmak; yasaklanmış her türlü yayını veya siyasi veya ideolojik amaçlı bildiri, afiş, pankart, bant ve benzerlerini basmak, çoğaltmak, dağıtmak veya bunları kurumların herhangi bir yerine asmak veya teşhir etmek; siyasi partiye girmek; özürsüz olarak bir yılda toplam 20 gün göreve gelmemek; savaş, olağanüstü hal veya genel afetlere ilişkin konularda amirlerin verdiği görev veya emirleri yapmamak; amirlerine, maiyetindekilere ve iş sahiplerine fiili tecavüzde bulunmak; memurluk sıfatı ile bağdaşmayacak nitelik ve derecede yüz kızartıcı ve utanç verici hareketlerde bulunmak; yetki almadan gizli bilgileri açıklamak; siyasi ve ideolojik eylemlerden arananları görev mahallinde gizlemek; yurt dışında Devletin itibarını düşürecek veya görev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranışlarda bulunmak; 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkındaki Kanuna aykırı fiilleri işlemek; terör örgütleriyle eylem birliği içerisinde olmak, bu örgütlere yardım etmek, kamu imkân ve kaynaklarını bu örgütleri desteklemeye yönelik kullanmak ya da kullandırmak, bu örgütlerin propagandasını yapmak şeklinde sayılmıştır.
Birden Fazla Disiplin Cezası Almanın Hukuki Sonuçları Nelerdir?
Memura verilen disiplin cezasının özlük dosyasından silinme süresi içerisinde yeni bir disiplin cezasını gerektiren fiil ve halin varlığı halinde bir derece ağır ceza uygulanacaktır. Yani örneğin uyarı cezasını gerektiren bir durum karşısında memurun daha önce de uyarı cezası aldığı gözetilerek bir derece ağır ceza olan kınama cezası verilecektir.
Disiplin Cezasını Vermeye Yetkili Amirler Kimlerdir?
Kanunda disiplin cezası vermeye yetkili amirler de tespit edilmiştir. Buna göre; “Uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri tarafından; kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun bağlı olduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler il disiplin kurullarının kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından verilir”. Kanuna göre kurum merkezlerinde bir Yüksek Disiplin Kurulu ile her ilde, bölge esasına göre çalışan kuruluşlarda bölge merkezinde ve kurum merkezinde ayrıca Milli Eğitim müdürlüklerinde birer Disiplin Kurulu bulunur.
Disiplin Cezalarına İtiraz Usulü ve Süresi Nedir?
Memur hakkında verilen disiplin cezalarına karşı itiraz düzenlenmiştir. İtirazın süresi kararın ilgiliye tebliğinden itibaren 7 gündür. Disiplin amirleri tarafından verilen uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarına karşı disiplin kuruluna, kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yüksek disiplin kuruluna itiraz edilebilir. Disiplin cezalarına karşı İdari Yargılama Usulü Kanunu uyarınca idare mahkemelerinde dava açmak mümkündür.
Disiplin Cezasının Sicilde Kalma Süresi Nedir?
Disiplin cezası alan memurun cezası özlük dosyasına işlenmektedir. Disiplin cezalarının uygulanmasından itibaren uyarma ve kınama cezalarında 5 yıl, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarından ise 10 yıl sonra ilgili kişi ilgili cezanın silinmesini talep edebilir.
Atamaya yetkili amir memurun bu süreçteki davranışlarını değerlendirerek cezanın sicilden silinmesi talebi hakkında bir karar verir. Kademe ilerlemesinin durdurulması cezasının sicilden silinmesi için disiplin kurulunun da görüşü alındıktan sonra karar verilmektedir.
Sonuç olarak, uygulamada kişi hakkında tesis edilen disiplin cezası uygulamalarında idari yargıya hakim olan ilkeler gözetilmeden işlem tesis edilmesi nedeniyle hukuki yollara başvurmakta yarar görünmektedir. Ancak disiplin cezasına ilişkin mevzuatın ve idari yargının karmaşık niteliği gereği bu disiplin cezasına ilişkin itiraz ve dava süreçlerinin hukuki destek alarak sürdürülmesinde yarar bulunmaktadır.